DEMANS VE ALZHEIMER NEDİR?
Demans (Bunama) sözcüğü Latince’dir ve kişinin aklının yitirilmesi anlamına gelir.Sözcük açık bir bilinç düzeyinde,başta hafıza olmak üzere zihinsel ve sosyal yeteneklerin kişinin günlük yaşam aktivitelerini etkileyecek düzeyde yıkılması olarak tanımlanır.
. Kişide, belirttiğimiz gibi başta hafıza bozulurken dikkatini toplama,konuşma görsel-alansal ( örneğin yön ,adres bulma) beceriler ile algılama ve problem çözme gibi fonksiyonlar da bozulur.Tabloya kişilik değişiklikleri, davranış ve psikiyatrik belirtiler (hezeyanlar,halüsinasyonlar,duygulanım bozuklukları vs.) eklenir.
Yaşlılarda görülen tüm demansların yaklaşık %60’nı Alzheimer hastalığı oluşturur.Alzheimer haricinde başka demans tipleri de bulunmaktadır.
ALZHEIMER HASTALIĞIN
İLERLEYİŞİ NASILDIR?
Alzheimer Hastalığı’nın yedi dönemi bulunur.
Ancak pratik açıdan hastalık genellikle üç döneme ayrılır.
Hafif Derece Alzheimer Hastalığı (2-4 sene)
Kısa süreli Alzheimer Hastalığı’nda hafızada bozukluk
gözlenir.Örneğin sabah kahvaltısında ne yediğini,iki üç gün içerisinde kimlerin ziyaretine geldiğini,yakın zamanda seyrettiği tv.dizilerinde nelerin olduğunu,bir önceki bayramda nereye gittiğini hatırlamaz.Bunun gibi örnekler çoğaltılabilinir.
Daha önce hangi şehirlerde yaşadığı,ne iş yaptığı,ne zaman emekli olduğunu,geçmişteki siyasi olaylar vb. gibi uzak hafıza etkilenmemiştir.
Bu dönemde karşılaşılabilecek davranışlara örnek vermek gerekirse:
Objeleri yanlış yere koyma:Mutfağa konulması gereken bir eşyanın banyoya konulması gibi.
.Sık görmediği tanıdıklarının isimlerini unutma.
Tornavida çekiç gibi sık kullanmadığı eşyaların adını unutma.
Bildiği yerleri bulmada zorluk çekme.
Çevreye ilgi kaybı,mesleki veye sosyal aktivitelerden uzaklaşma.
Mevsim şartlarına uygun şekilde giyinememe:Örneğin yazın palto,kışın tişört giymek vb.
Konuşma yeteneklerinin bozulması,sık kullanmadığı kelimeleri unutma,gramere uygun konuşamama vb.
Soyut düşüncede bozukluk,bilinen atasözlerinin anlamını açıklayamama.
Ayı,yılı,mevsimi bilememe,nerede olduğunu söyleyememe,ancak yakınlarını tanıma.
Orta Derece Alzheimer Hastalığı(2-5 sene)
Orta derece Alzheimer hastalığında hafızanın bozulması belirgindir.
Konuşma kusurları, muhakeme, plan yapma, plana göre hareket etme kusurları belirginleşir.
Ayları, yılları, mevsimleri bilememe, nerede bulunduğunu söyleyememe daha belirgin hale gelir.
Davranış bozuklukları (çabuk sinirlenme, kızgınlık,
Öfke) ortaya çıkar
Hezeyanlar ve halüsinasyonlar görülür
Uyku-uyanıklık döngüsünde bozukluk (gündüzleri
aşırı uyuma, geceleri uyanık kalma) görülür. Davranış
bozuklukları, hezeyanlar ve halüsinasyonlar özellikle
hava karardıktan sonra artabilir.
Bir aşağı bir yukarı dolaşma,ev içerisinde sürekli adımlama görülebilir.
İdrarını tutamama ortaya çıkar.
Günlük işleri için (banyo yapma, giyinme,yemek yeme
vb.) yardıma ihtiyaç duyulabilir.
Sağlıklı eşe veya bakıcısına gittikçe bağımlılık artar.
Ev içerisinde sürekli birlikte olma isteği belirir.
2
İleri Derece Alzheimer Hastalığı (2-4 sene)
Hasta, aile bireylerine duygusal yakınlık gösterebilir,
Elini tutmak sarılmak isteyebilir ancak kim olduklarını söyleyemez.
Hasta büyük bir şaşkınlık içindedir, huzursuzdur,
Saldırgan davranışlarda bulunabilir.
Hezeyanlar, halüsinasyonlar bu evrede de görülür
İdrar kaçırma artar.
Hareket yeteneği azalır, yürümesi, oturması ya da
kalkması için yardım gerekir.
İletişim kurmak tamamen zorlaşmıştır.
Konuşma kısa cümleler veya kelimelerin tekrarı şeklinde kısıtlanır. (yap, git, gel vb.)
Parkinson hastalığı belirtileri çıkabilir. Küçük adımlarla yürüme, titreme,donuk yüz ifadesi bazı vakalarda görülebilir.
Günlük işleri için (banyo yapma,giyinme,yemek yeme,
vb.tamamen yardım gerekir
Hastanın sürekli bakım için bir kuruma yerleştirilmesi gerekebilir.
ALZHEIMER HASTALARINDA PSİKOLOJİK
VE DAVRANIŞSAL BELİRTİLER VE BAŞA
ÇIKMA YÖNTEMLERİ
Alzheimer Hastalığı’nda hezeyanlar hastalığın erken ve orta evresinde ortaya çıkarlar ve ileri evrede genellikle ortadan kaybolurlar. Hezeyan belirgin bir şekilde gerçek olmadığı halde kişinin değiştirilemez şekilde inandığı yanlış inanışlardır.
Alzheimer Hastalığında Görülen Hezeyanlar
Alzheimer Hastalığında hezeyanlar daha önce belirtildiği gibi hastalığın erken ve orta evresinde ortaya çıkarlar ve ileri derecece Alzheimer
Hastalığında genellikle ortadan kaybolurlar.
Hezeyanlar hastanın yakınları ile olan iletişimlerini bozan saldırganlıklara yol açabilirler. Hezeyan belirgin bir şekilde gerçek olmadığı halde kişinin
Değiştirilemez şekilde inandığı yanlış inanışlardır.
Bellek kaybın ve oryantasyon kaybı ile birlikte, hastanın etrafta olup biten olayları yanlış bir şekilde yorumlamasına neden olur.
Başkalarına hatta kendisine bakım hizmeti veren kişiye bile şüpheci tavırlar sergileyebilir. Eşyalarının çalındığını, evli ise eşinin kendisini aldattığını,yıllarca yaşadığı evinin kendi evi olmadığını iddia edebilir.Eşinin,çocuklarının kendisini istemediğini,evden atılacağına vb. inanır.
Bütün bu hezeyanlar hastanın beyninde olan değişikliklere bağlıdır. Hastanız ile tartışmayın, onu bu düşüncelerden vazgeçirmek için çabalamayın. Söylediklerine kısa kısa cümlelerle cevap verin .Örneğin “cüzdanınızı kaybettiğiniz için çok üzülüyorsunuz ama bulunması için inan bana elimden geleni yapacağım” diyebilirsiniz.Bu gibi durumlarda hastanın dikkatini başka bir yöne çekmekte fayda vardır.Ayrıca çok sık kullanılan eşyaların mümkün olduğunca yerinin değişmemesinin çok yararı vardır.
Örneğin para cüzdanı, banka defteri, gözlük,telefon vb.
eşyaları hep aynı yere koymak gibi.
Hezeyanları tekrar ayrıntılı olarak gözden geçirerek bu
hezeyanlarla başa çıkma yöntemleri üzerinde duralım.
İnsanların Eşyalarını Çaldıklarına dair Hezeyan
Hastalar günlük eşyalarını tam olarak nereye koyduklarını hatırlayamazlar, hezeyan çok şiddetli ise, hastalar başkalarının eve girdiklerine eşyalarını sakladıklarına veya çaldıklarına inanırlar ve en yakınlarını suçlarlar.
. Hasta sağlıklı dönemde eşyalarını nerelerde saklıyordu hatırlamaya çalışın
. Dolaplar ve çekmeceler kilitli tutularak çeşitli eşyaların saklanabileceği yer sayısı azaltılabilir.
3
. Eşyalar alışılmadık yerlere konulabileceğinden
önce çöp kutularını, buzdolabını,şilte altı ve çamaşır sepetini,ayakkabıların içini kontrol edin.
. Unutkanlık yüzünden gerçekten kaybedilebilecek
anahtar cüzdan, gözlük , önemli evrakların yedeklerini bulundurun.
. Stoklanmış yiyecekleri ve kayıp eşyaları hasta ile birlikte arayın. Eskiden eşyaları emniyet için nereye koyduğunu hatırlayın.
. Eşyalarının çalınıp çalınmadığı hakkında hasta ile tartışmayın.Onun duygusal durumuna göre (korku,öfke
moral bozukluğu) cevap verin. Endişelerini ciddiye aldığınıza ikna edip rahatlamasını sağlamaya çalışın.
Kayıp eşyaları birlikte arayın.
. Önemli evrak ve belgeleri güvenli bir yerde tutun
Para cüzdanında az miktarda para bulundurun.
. Bazen hastanın bakıcısı var ise hastanın kıymetli
eşyalarını, parasını alabileceği ihtimalini de unutmayın
Evin Kendi Evleri Olmadığına dair Hezeyan
Bu yanlış inanışın oluşmasına etki eden başlıca faktör hastanın artık evini hatırlayamaması veya tanıyamamasıdır.
Hezeyan haline gelen bu belirti, bazı demans hastalarında, eski evine gitmek eylemine,
Evini terk etme girişimlerine yol açar. Bu nedenle hasta ev içerisinde sürekli olarak bir aşağı bir yukarı dolaşmaya başlar.
. Unutkanlık veya görme kaybından çok beynin “gördüğü ev” ile “hatırladığı ev” bilgisini doğru birleştirememesi ve anlamlandıramaması sonucu ortaya çıkar.
. Evde anılan kişisel eşyaların bulunduğu bir odayı ona ayırın.
. Hastaya bilgi verin. “Tanıdık görünmüyor ama burası senin evin” deyin.
. Tanıdık bir ayrıntıya yoğunlaşmasına yardımcı olun.
“ işte senin koltuğun hadi otur, tanıdın değil mi?” diye sorun.
. Tanıdığını ama birinin gerçek evini alıp yerine başka ev koyduğunu söylüyor ve tekrar tekrar eve gitmek istiyorsa palto,şapka,çanta,ayakkabı gibi sokağa çıkma ile ilgili tetikleyici nesneleri ortadan kaldırın.
. Kolye veya bilezik şeklinde bir künye yaptırıp üzerine adı soyadı, adres, telefon gibi kaybolduğunda
sizlere ulaşmayı kolaylaştıracak bilgiler yazdırılırsa
faydalı olur.
. Düzenli, az eşyalı, tanıdık eşyaların(resimler,dergiler,
tv, radyo vb.)hastanın kolay görebileceği yerlerde tutulduğu ve yeterli aydınlatmanın olduğu bir ev ortamı hazırlayın.
. Pencere balkon kapılarına emniyet kilidi taktırın,
kapılardan kapı kollarını çıkartın.
. Evine gitmesi engellendiğinde öfke ve saldırganlık
oluyorsa onunla tartışmayın, olayı kişisel saldırı olarak yorumlamayın, korktuğunuzu belli etmeyin ve fiziksel güç kullanarak engellemeye çalışmayın.
. Sataşarak ya da gülerek onu konu ile yüzleştirmeye ya da kışkırtmaya çalışmayın.
Eşin (veya bakıcının) Gerçek Olmadığı,
Onun Yerine Yabancı Bir Kişinin Geldiğine Dair Hezeyan.
Bu sıkça rastlanan bir hezeyandır. Bazı hallerde sahte veya yabancı olarak algılanan kişiye karşı şiddet, saldırganlık oluşur. Doğaldır ki bu durum zaten bir Alzheimer hastasına bakma sıkıntısı yaşayan yakınları, tanımama nedeniyle,aşırı şekilde huzursuz eder.
. Bu konunun hasta ile tartışılmaması gerekir.Daha önce birlikte çekilmiş fotoğraflar gösterilebilir.
4
. ” Sen benim kocam veya karım değilsin” dediğinde;bunu hasarlı bir beynin anlaşılmaz bir karmaşası olduğunu,size karşı kişisel bir hareket olmadığını anlayın,tartışmaktan kaçının basitçe “Ben senin kocanım veya karınım” deyin Hala onu sevdiğinizi söyleyin.Hasta güven duygusunu hatırlamasa da sarılmanız ona güven duygusu verecektir.
. Kendinize de güven verin. Zor ve yorucu bir problemle uğraştığınızda enerji kazanmak için bir süre hastanızdan uzak durun.
. Yavaş konuşun ve onun cevap vermesini bekleyin.
Sakin ve destekleyici olun. Gülümseyin ,elini tutun,şefkatli olun.Onunla yakın oturun.
. Hastanızla göz teması kurun.Size ilgi gösterip göstermediğine dikkat edin.
Terk Edilme Hezeyanları
Alzheimer hastası sıklıkla terk edileceğine veya bir kuruma yatırılacağına inanır. Hakkında kuruma yatırılması için bir takım komplolar yapıldığını düşünür.
Alzheimer tablosu ilerledikçe, zihinsel fonksiyonlar azalsa da hastaların durumları konusunda bir dereceye kadar içgörüleri vardır. Hasta bir yük olmaya başladığının farkına vardığında bu terk edilme hezeyanları ortaya çıkmaya başlar.
. Hastaya başlangıçtan itibaren evdeki konumunun devam ettiğini, sözünün geçtiğini hissettirmek gerekir.
. Kişisel eşyalar ile birlikte aynı ev ortamında daima kalabileceğini, eşinin ve çocuklarının nazarında kendisinin çok önemli olduğunu sık sık belirtin.
Sadakatsizlik Hezeyanları
Bazen Alzheimer hastaları eşlerinin kendilerini aldattığına inanırlar .Aynı apartmanda karşılıklı dairede oturan komşularından bile şüphelenirler.
. Endişelerini dile getirmesi için teşvik edin.Aksini iddia etmeyin ve yalanlamaya çalışmayın.
. Hastaya basit ve güven verici bir cevap verin.
“Endişelendiğin için üzgünüm ama ben seni çok seviyorum ve daima seveceğim” Güven verdikten sonra dikkatini başka yöne çekecek bir faaliyete yönlendirin.Gezmeye çıkarın ya da meşgul edecek bir iş verin.
Alzheimer Hastalığında Görülen Halüsinasyonlar
Halüsinasyon; olmayan bir şeyi görmek veya duymaktır.Ayrıca koku,dokunma ve tat şeklinde halüsinasyonlar da vardır.
Halüsinasyon hastanın dış dünyayı algılama becerisini ve günlük yaşam aktivitelerini bozarak hastanın bakıcı ile ilişkilerini bozar
Hastalığın da hızlı seyredeceğinin ve agresif davranış riskinin artacağının habercisidir.
En sık rastlanan halüsinasyon gerçekte o anda orada olmayan birini görmektir.
Alzheimer hastalığında halüsinasyonların % 12-49 arasında değişen oranda görüldüğü bildirilmiştir.Hasta, olmayan eşyaları veya kişileri gördüğünü söyler.Hafif veya ileri derecede Alzheimer hastalarından çok orta derecedeki Alzheimer hastalarında görülür.Koku ve dokunma halüsinasyonları daha seyrektir.
. Halüsinasyonlar hasta için gerçektir.Hastayı onların aslında gerçek olmadığına inandırmaya çalışmayın.
. Hastaya yaklaşırken dikkatli, sakin,tedbirli olun.Onu ürkütmeyin ve korkutmayın.
. Hasta sizin de bir şey görüp görmediğinizi veya duyup duymadığınızı sorarsa dürüst ama yumuşak bir sesle “Ben hiçbir şey duymadım. Ama senin korktuğunu biliyorum.Her şeyin yolunda olup olmadığından emin olmak için evin her tarafını kontrol edeceğim” deyin.
. Hastanıza yardım teklif edin ve duygularını onaylayın ve “ Bunun seni rahatsız ettiğini biliyorum.
Nasıl yardım edebilirim, bir düşünelim” deyin
5
. Onunla zıtlaşmayın, tartışmayın. Fiziksel temas sağlayın. İşleri yoluna koyacağınızı ve her şeyin düzeleceğini söyleyip ona güven verin.
. Hoşlandığı bir uğraşısı var ise onunla meşgul ederek dikkatini başka yöne çekin ve halüsinasyonunu unutmasını sağlayın.
. Halüsinasyon nedeniyle korku ve endişe içinde ise elini tutun ya da kolunuzu omzuna atıp öylece durun.
Endişelenecek bir şey olmadığını açıklayıp onu rahatlatın.
. Bazı ilaçlar ve ani başlayıp şiddetli seyreden viral enfeksiyonlar halüsinasyon yapabilir. Bu konuda doktorunuzla konuşun.
Alzheimer Hastalığında Görülen Yanlış Algılamalar
Yanlış algılama varolan bir nesneyi başka bir şey sanmaktır. Hastalar aynadaki görüntülerini başka birisi olarak algılayıp onunla konuşurlar. Kendi çocuklarının ya da bakıcısının başka biri olduğuna inanırlar.
Tv.’ deki insanlarla konuşurlar, onların evin içinde olduklarını zannederler,onlara ikram yapılmasını isterler.
. Hastanın gözlüklerinin uygun olup olmadığını,varsa işitme cihazının iyi çalışıp çalışmadığını kontrol edin.
. Şayet kulakları iyi duymuyorsa onu konuşmanın içine alın ve konuşurken doğrudan ona bakın (dudak okuyabilir.)
. Hastalığın derecesi ne olursa olsun asla üçüncü bir kişinin yanında “hasta orada değilmiş gibi” onun hakkında konuşmayın .Oda loş ise iyice aydınlatın
(özellikle geceleri)
. Yanlış algılamalar için açıklama yapın.”Evet gerçekten de orada biri varmış gibi görünüyor ama o bir sadece manto gördün mü?
. Hasta ile zıtlaşmayın
. Aynada kendi görüntüsünü tanıyamadığı için aynalar hastanın kafasını karıştırıcı ve odada sanki ikinci bir kişi varmış gibi hatalı algıya sebep olur. Şayet rahatsızlık veriyorsa aynaları kaldırın yada üstünü örtün . Bazı hastalar için ise aynalar rahatlatıcıdır.Hasta kendi görüntüsü ile arkadaş gibi konuşur.Büyük bir kızgınlık ya da öfke göstermiyorsa bu durumun fazla üstüne gitmeyin.
. Çok yakın tanıdıklarını hatta aileden birilerini yabancı olarak algılayan hastanın yalnızlık ve korku duygusu artar,hatta eşyaların ne olduğunu ve nasıl kullanıldığını bilemez.Bu yüzden bu gibi durumlarda bir şeyin ne; ya da birinin kim olduğunu ona açıklayın.
. Yanlış eşyayı aldı ise doğru olanı verin.
. Hatalarını sürekli vurgulamayın ve tartışmaya girmeyin. Şayet açıklamanızı kabul etmiyor ise tanıyamadığı aletin ya da kişinin temel özelliklerine dikkat çekin.
. Hastanın görünüşüne saygı göstermek bazen hatayı görmemezlikten gelmek ve ne demek istediğini anlamaya çalışmak uygun olacaktır.
Alzheimer Hastalığında Duygu Durum Bozuklukları.
Depresif belirtiler Alzheimer hastalığının seyri esnasında oldukça belirgin olarak görülmektedir.Majör depresyon,Alzheimer hastalarının yaklaşık % 10’nunda görülürken.majör depresyon kriterlerine uymayan depresyon belirtileri,yaklaşık % 50-60’lar seviyesinde gözlenmektedir.
Depresyon tanısı,özellikle orta ve ileri derecede Alzheimer vakalarında zor olabilir.Hastada sürekli ruhsal çöküntü,mutsuzluk ve zevk alma kaybı varsa,sürekli kendini kınıyor ve suçluyor ve de ölmek istediğine dair cümleleri sıkça kullanıyorsa,yemek yemiyor,yeteri kadar sıvı almıyor ise bu durum doktorunuza aktarılmalıdır.
Depresyonun tersine Alzheimer hastalarında aşırı neşe,hareketlilik,aşırı konuşma görülebilir.Bu hastalar
6
fazla girişken, gürültücü,saldırgan,fazla kendinden emindirler.Sıklıkla hastalığın erken evrelerinde irritabilite ve öfke görülmesi kural gibidir.Hastalar gayet iyi olduklarını,kendi başına dışarı çıkmak istediklerini ve herhangi birisinin kendilerini yönlendirmesi için bir sebep olmadığını söylerler.
. Hastalığın başlangıç evrelerinde, yapabildiklerini yapamıyorsa bile aile içinde hala önemli bir pozisyonda olduğunu hissettirin.Ona danışın.Onunla konuşun.Söyledikleri bir anlam ifade etmese de onu dinleyin.Böylece ona hala saygı duyduğunuzu hissettirin.
. Hastalarınızı başkaları ile birlikte olmaya teşvik edin.
İletişim kurmasını sağlayın.Kalabalık istemiyorsa bir kişi ile konuşturun.Arkadaşlarını çağırın.Sorunları ve duyguları hakkında konuştuktan kısa bir süre sonra bunu unutsa bile geçici bir ferahlama sağlanabilir.
. Duygularını kabullenin ve anladığınızı belirtin.
Zihinsel ve fiziksel kayıplar veya ölmüş olan sevdikleri için üzülüyor olabilir.
.Küçük başarısızlıklar bile kendisini kötü hissetmesine neden olacağından ondan yapabileceği kadar iş isteyin. Karmaşık gelen işlerde yardım edin. Ona korunduğunu hissettirin.
.Artık bazı şeyleri yapamayacak olsa da bunun bir felaket olmadığını görmesi gerekir. Bu eksiklerle kendisini kabul etmesi ve yapamayacak da olsa yapabildiklerinin en iyisini yapmaya çalışması yönünde onu cesaretlendirin.
. Hastalığın erken döneminde geçmiş olayları daha iyi hatırladığı için geçmişten konuşmak hastanın iyi hatırlayabildiği şeylerden söz ettirecek eski duygu ve anıları yeniden canlandırmak yararlı olabilir.
. Bunu yaparken eski fotoğraf albümlerinden, varsa ailenin video filmlerinden,çocukların resimlerinden yararlanabilirsiniz.
. Hastalığın erken dönemlerinde geçmiş olayları daha iyi hatırladığı için geçmişten konuşmak hastanın iyi hatırlayabileceği şeylerden söz ettirebilecek eski duygu ve anılarım yeniden canlandırmak yararlı olabilir.
. Bunu yaparken eski fotoğraf albümlerinden, ailenin video filmlerinden,çocuklarını resimlerinden yararlanabilirsiniz.
. Sosyal beceriler uzun süre korunduğundan günü dolduran sosyal aktivite programları (aktif oyunlar,eski arkadaşları ziyaret,normal kişilerin olduğu bir grup ile yapılan geziler,müze ziyaretleri gibi) kaybettiği sosyal kimliğini yeniden canlandırır.
. Müzik dinlemek, şarkı söylemek veya marş gibi belirgin temposu olan,hastayı el çırpmaya ve ayak vurmaya teşvik eden müzik dinletmek hastayı canlı tutar.
. Hastalığın gerek hasta gerekse hasta yakınları üstündeki yükünü hafifletmek için basit mizah ve basit şakaların olduğu bir kitap veya Tv. komedilerini seyretmek birlikte gülmenizi sağlar.
. Her gün aynı saatlerde eğlenceli bir şekilde yapılan düzenli ve yumuşak egzersizler, eklem ve kasları sağlıklı tuttuğu kadar gece daha iyi uyumasını ve sindirim sisteminin daha düzenli çalışmasını sağlar.
. Hastanın arkadaşları, akrabaları,torunları tarafından sık sık ziyaret edilmesi,onlar için bir şeyler hazırlamak planlama yeteneğini canlı tutar.
. Güvenli bir ortamda güvendiği bir kişi ile hastanın mevcut yeteneklerini ön plana çıkartarak yapılan günlük yaşam aktivitelerinin yavaş yavaş arttırılması, sözel ve sosyal etkileşim hastayı canlı tutar.
. Örgü örme ve tığ işi gibi tekrarlayıcı özelliği olan el sanatları tekrarlama ihtiyacını giderir. Resim yapmak gibi faaliyetler kendini ifade etmesini sağlar.
. Konuşma veya grup terapisi orta ve ileri derece Alzheimer hastalarına önerilmez. Bu tür tedavinin etkili olabilmesi için,bilgiyi işleme ve hatırlama yeteneğinin henüz kaybolmamış olması gerekir.Bu dönemlerde hastayı aktivite içine ve başka kişilerle sosyalleşmeye sokacak bakım programı yapmak daha doğrudur.Bu programlar için Alzheimer Vakfı’ndan yardım alabilirsiniz.
7
Alzheimer hastalığının sebep olduğu zihinsel ve fiziksel kayıplara karşı kaygı ve endişe durumu, doğal bir tepkidir. Sürekli değişen bir dünyada sorunları çözemeyeceği ve ihtiyaçları karşılayamayacağı düşüncesi kaygı yaratır.
. Endişe ve korkunun gerçek nedenini bulmak her zaman mümkün olmasa da sorun yaratacak olayları önceden tahmin edip buna göre davranmaya çalışın.
. Hastaya güven verme yollarına odaklanın, size asılsız gibi görünse de hasta bu kaygılarının doğru olduğuna gerçekten inandığı için endişelerini ciddiye alın.
. Hastanın “o andaki” dünyayı algılayış biçimine siz de katılın.Bu gerçekler çerçevesinde mantıklı bir açıklama getirmeye çalışın ve aynı zamanda güven ve teselli verin.Burada önemli olan açıklamalarınızın ne kadar doğru olduğu değil hastanın buna verdiği tepkidir.
. Şayet hasta ölmüş eşi için endişeleniyor ise, eşinin işe veya alışverişe gittiğini söyleyin.
. Emekli olduğu işi için endişeleniyorsa, patronunun veya müdürünün telefon edip bugün işe gelmesi gerekmediğini bildirdiğini söyleyin.
. Kaygı ve endişe uyandıracak bir durumla ilgili gerçeği hastanın ikna edilebileceği anlarda ve yumuşak bir biçimde açıklamaya çalışın. Şayet üzülüyor veya söylediklerinize inanmıyor ise gerçeği kanıtlamaya çalışmayın.
. Açıklamanızı destekleyecek somut bir durum yaratmaya çalışın. Örneğin telefonda patronuyla konuşuyormuş gibi yapın veya hastanın bir akraba ile konuşmasını sağlayın. İkna edici bir mesaj yazılı olan bir telefon notu veya mektup verin.İçini rahatlatın ve fiziksel temas sağlayın.
. Daha sonra hoşuna gidecek bir aktivite ile dikkatini olumlu bir şeye yöneltmesini sağlayın.
. Hastanın sözünü ettiği herhangi bir anısı hakkında sohbet edin.Sohbet anında bir fotoğraf albümü kullanın
Hasta kendini ifade etmekte güçlük çekiyor,sıkıntısının gerçek nedenini açıklayamıyorsa,ne söylemek istediğini tahmin edin.Örneğin,”Ne kadar zaman” sorusu,”Bana ne kadar zaman bakabileceksin?” demek olabilir.İfade ettiği duygularına onun içini rahatlatacak ve ona bakacağınızı gösterecek yanıt verebilirsiniz.Korkusunun nedenini anlamadı iseniz hastayı endişe kaynağı olabilecek yerden uzaklaştırın.
. Bir süs eşyasının, bir resmin yada bir aynanın ortadan kaldırılması,odadaki insan sayısının azalması ya da gölgeleri ortadan kaldırmak için ışığın arttırılması kaygıyı,korkuyu ortadan kaldırabilir.
. Düzenli olarak çevrede neler olup bittiğini ve oradaki insanların kimler olduğunu açıklamak hastanın kaygısını azaltır. Söylediklerinizi anlamıyor olsa bile yüz ifadeniz ve ses tonunuz onu rahatlatır.
. Değişmez bir çevre ve düzenli işler oluşturmaya çalışın ve bunu sürdürün. Aynı olan yerleri ve insanları tanımasa da kendini güvende hisseder ve bunlar hastanızı yaşama bağlar.
. Hasta iletişim kurmakta zorlanır ise,evin atmosferinden etkilenir.Gergin bir atmosferde kendini güvensiz bir ortamda hisseder ve huzursuz olur.
Alzheimer Hastalığında Davranış Bozuklukları
Alzheimer hastalarında davranış bozuklukları önemle üzerinde durulması gereken bir konudur. Davranış bozuklukları hastaya bakanlar üzerinde büyük bir yüktür. Hastanın uzun süre kalacakları bir kuruma sevk edilmesine neden olurlar. Hastada bulunabilecek diğer tıbbi hastalıklar davranış bozukluklarını arttırabilir. Alzheimer hastalarının en az % 50’sinde davranış bozukluğu görülür.
Ajitasyon belirgin bir neden olmaksızın,hastanın ortama uygun olmayan sözler sarfetmesi ve etrafı rahatsız edici davranışlarda bulunmasıdır. Agresyon (saldırganlık) ise kişinin çevresindekilere,kendine tehlikeli ve deli olmadığını açıklayın.
8
ve objelere yönlendiği düşmanca davranışlardır.
Agresyon sözlü,fiziksel ve cinsel olabilir.
Alzheimer Hastalığı ilerledikçe davranış bozukluklarının görülme olasılığı artar.
Ajitasyon ve Agresyon
Yatıştırıcı ve sakin bir ses tonu ile konuşun
Olumlu ve güven verici olun. Siz ne kadar korkar ya da öfkelenirseniz hasta da o kadar saldırgan davranacaktır.
Problem olabilecek bir durumun farkına varıp kriz ortaya çıkmadan müdahale ederek, bakıcılar ajitasyon ve saldırganlığın pek çoğunu engelleyebilirler.
. Hastanın yeteneklerine uygun sürekli aktivite içerisinde bulunmasını sağlayın.
. Aşırı uğraş ve uğraşılardan kaçının.
. Günlük rutin yaşamını değiştirmeye çalışmayın.
. Her zaman aynı şeyleri düzen içinde yapmaya çalışın.
. Takvim, saat,gazete,fotoğraflar,albümlerle zaman,yer ve kişilerle ilgili uyarılar tekrar tekrar verilmeye çalışılmalıdır.
. Yatıştırıcı sakin bir ses tonu ile konuşmaya çalışın, olumlu ve güven verici olun.Siz ne kadar öfkelenir ya da korkarsanız hasta da o kadar saldırgan davranacaktır.
. Bakıma ihtiyacının olması, kendini kaybolmuş hissetmesi, sahip olduğu şeyleri ve özürlüğünü kaybetmiş olmak ona kötü geldiği için “bana kötü davranıyorsunuz “ diyebilir.
. Bütün çabanıza rağmen “Seni sevmiyorum, beni zehirliyorsun, istemiyorum, git başımdan, herkes nerede? “ der ise bu durumu hastanın nezaket anlayışını kaybetmesi olarak algılamayın, neyi kastettiğini anlamaya çalışırsanız daha az üzülürsünüz.
. Çevrenizdeki insanlara hastanızın iyi ve nazik davranışları olumsuz etkileyen bir hastalığı olduğunu,
tehlikeli ve deli olmadığını açıklayın.
. Umumi bir yerde olay yarattıysa hiçbir şey söylemeden onu oradan uzaklaştırın,şayet utanılacak bir durum yarattığını anlar iseniz ilgisini başka bir yöne çekin.Örneğin kişisel sorular soruyorsa konuyu değiştirin.Kendisine yemek vermediğinizi söylüyorsa aşırı tepki vermeyin,tartışmayın,onu şaşırtın ilgisini başka yöne çekin.Örneğin birlikte bir şeyler içmeyi,bir yerlere gitmeyi yada yapmaktan hoşlandığı bir şeyler yapmayı teklif edin.
. Fiziksel saldırganlık durumunda geri çekilin.”Lütfen canımı yakma” veya “lütfen dur” demenin yararı olabilir. Odadaki insanları dışarı çıkarın ve hasta sakinleşinceye kadar içeri kimseyi almayın.
. Saldırganlık konusunda endişeniz var ise ortamdaki keskin ve ağır nesneleri ortadan kaldırın.
. Saldırganlaşır ise o anda bu davranışa neyin sebep olmuş olabileceğini, olayı neyin tetiklemiş olabileceğini anlamaya çalışın,ellerini ve kollarını tutmak gibi sınırlayıcı gibi davranışlardan kaçının.
Hastayı provoke edici durum ya da kişilerden uzak tutmaya çalışın.
. Olayı tetiklemiş gibi görünen şeyi ortadan kaldırmak,
ilerde oluşabilecek olayları önleyebilir.
. Güven telkin etme ve dikkatini dağıtma çabaları sonuç vermez ise kendi güvenliğiniz için ne yapmanız gerekiyorsa yapın. Hasta tarafından sımsıkı tutuluyorken kendinizi nasıl kurtaracağınızı öğrenmek için önceden deneyimli bir eğitmenden bilgi alın. Bu size hem cesaret verir hem de olaylar karşısında sakin kalmanızı sağlar.Nazik bir şekilde yapılırsa sıcak bir bakım davranışı olarak da değerlendirilebilir.Odayı terk ederek hastanın sakinleşmesi için zaman tanıyın.
. Neler olup bittiği ve neler hissettiğiniz ile konusunda güvenilir biri ile konuşun.
. Sorun kontrolden çıkıyorsa ya da korkuyorsanız doktorunuza başvurun. Bazı saldırgan davranışların ortamla ilgisi olmayabilir ve ilaçla tedavi gerekebilir.Örneğin depresyon bazen saldırgan davranışlara sebep olabilir.
. Endişe, korku, ajitasyon (gergin karmaşık ruh hali),
sinirlilik, öfke, gerginlik gibi duyguların her biri
9
saldırgan davranışa sebep olabilir. Bu duyguları, ortaya çıkacak faktörleri ve bu duygularla nasıl baş edeceğinizi öğrenin.
. Ajite bireye yüz yüze olacak şekilde sakin ve yavaşça yaklaşılmalıdır. Bakan kişi hastaya ne yapacağını anlatmalı, onu şaşırtmamalıdır.Ajite hastayı rahatsız etmeyecek bir konumda durulmalıdır.Yatan ya da oturan bir hastanın karşısında ayakta durmak rahatsız edici olabilir,bakıcılar hasta ile göz seviyesinde olacak şekilde eğilmeli ya da oturmalıdırlar.
. Tartışmaktan ve anlamlı bir sonuca ulaşmak için çabalamaktan kaçının. Tartışmak çoğunlukla ajitasyon ve saldırganlığın artmasına neden olacaktır.
. Bakıcılar tehlike içerindeyse en kısa zamanda yardım almalıdır. Arayabilecekleri acil numaralar bakıcılara verilmeli ve tehlike anında aramaları konusunda mutlaka tembihlenmelidirler.
Tekrarlanan Sorular
Alzheimer hastası hafıza bozukluğu nedeniyle aynı soruyu tekrar tekrar sorduğunun ya da aynı hareketi tekrarladığının farkında değildir . Tekrarlama anksiyete veya yanlış anlama yüzünden de olabilir
. Sordukları soru güven telkin etmenizi gerektiren çeşitli endişeler içerebilir. Yanıt beklemek hasta için gerginlik nedenidir ve kendisini güvensiz ya da kaygılı hissetmesine yol açabilir. Örneğin “Saat kaç? “ sorusunun sebebi bir randevuya gecikeceği endişesi olabilir. Sürekli saatin kaç olduğunu söylemek yerine “geç kalmayacağına inandırmak” daha etkili olabilir.
. Sorular basitçe cevaplayın. Yorulursanız cevabı bir kağıda yazıp gerektiğinde ona gösterin.
. Tekrarlanan sorunun arkasındaki anlam üzerine odaklanın. Şayet anne babası veya evi için üzülüyorsa anılarını anlattırın ya da bir fotoğraf albümü kullanın.
. Neden kaygılandığını anlayamadıysanız bazı genel sözlerle endişelerini giderin. “üzülme her şey yoluna girecek “ deyin.
. Bu çözümler de başarısızlıkla sonuçlanırsa soruyu duymazdan gelin. Ancak bazı hastalar bir cevap alamayacağının farkına varıp soru sormayı keserlerken bazıları öfkelenebilir.
. Kendi güvenliğiniz için birkaç dakikalığına odadan çıkın.
. Tekrarlanan soruları görmezden gelmek bazı hastalar için uygun çözüm olabilir, ancak bazıları için cevaplanmama üzülmelerine neden olabilir. Kimi zaman kişi onu neyin kaygılandırdığını tam olarak ifade edemeyebilir. Örneğin hasta sürekli olarak ölen bir yakını hakkında sorular soruyorsa kaybolma korkusunu ifade etmeye çalışıyor olabilir. Bakıcılar bu durumda hastanın yanında olacakları ve onunla ilgileneceklerini anlatarak yanıt vermelidirler. Ya da hastanın dikkatini alakalı ya da alakasız sorular sorarak dağıtmayı denemelidirler.
. Eğer hasta sürekli aynı uğraşla meşgul oluyorsa, yeni ve özel bir uğraş verilerek dikkati dağıtılmalıdır.
. Uygun davranışlar görüldüğünde bununla ilgili pozitif ilgi göstermek hastayı bu davranışların yapılması konusunda cesaretlendirecektir.
Tekrarlanan Hareketler
. Size yardım etmesi onu meşgul eder ve ona bir işe yaradığını hissettirir. Yerleri süpürme, tezgah silme, gazeteleri yırtma, tahta zımparalama gibi işler verin.
. Ellerini duyusal uyarım sağlayan, sünger top, kumaş parçası veya buna benzer nesnelerle meşgul edin.
. Aynı anda az sayıda ziyaretçi kabul edin.
. Televizyon ve radyo dikkatini dağıtıyorsa kapatın.
. Yemek yemeyi ve diğer aktiviteleri insanların daha az olduğu ve daha az konuştuğu yerlerde yapın.
. Ağız hareketleri, ağız şapırdatma nedeninin ilaç yan etkisi olup olmadığını saptamak için doktorunuzla konuşun.
10
Amaçsız Dolaşma
Amaçsız gezme hastanın “kendimi kaybetmiş hissediyorum, kaybettiğim şeyleri arıyorum” demesinin yani duygu iletişimi kurmaya çalışmasının bir yolu da olabilir. Çevresindeki bir aile fotoğrafı gibi tanıdık şeyler onu durdurur.
. Huzursuzluğunun sebebini araştırın. Ortam çok mu gürültülü? Hasta kendisine çok zor gelen bir işlemle mi meşgul? Ağrısı mı var? Tuvalet ihtiyacı mı var? Canı mı sıkılmış? Aç veya susamış mı? Bir aile üyesini mi arıyor?
. Eski mesleği ile ilgili bir işi mi yapmaya çalışıyor? Huzursuzluğunun nedeni aldığı ilaçlar mı? Yorgunluk, tuvalete gitme ihtiyacı, yalnızlık veya korkuyu mu anlatmaya çalışıyor? Aktiviteye ihtiyacı var mı? Gezinme davranışının nedenini bilirsek kontrolünü ve idaresini de yapabiliriz.
. Hastanın korunmuş yetenekleri ile uyumlu, değişmeyen, düzenli, hep aynı saatte yapılan aktivite programları olan gün içinde belli bir zamanla ilgili bir aktivite davranışın düzelmesini sağlar.
. Birlikte sık sık uzun yürüyüşlere çıkın ve egzersiz yapın.
. Eski mesleği ile ilişkili aktivitelerle onu meşgul edin. Yemek pişirme, temizlik yapma, yeri süpürme, kitaplık düzeltme, bahçe işleri gibi bedensel aktivitelerin yardımı olur.
. Yeni bir çevreye taşınmak, tanımadığı yüzler, günlük rutin yaşamının değişmesi, aşırı çevresel uyarı, kalabalık ortam oryantasyonu bozar ve hasta evine gitmek için kaçar ve de kaybolur. Taşınma işlemini hastalığın erken evrelerinde gerçekleştirirseniz yolunu bulmayı öğrenir. Hastayı taşınmadan bilgilendirmek gerekir. Taşınması gereken hastalar ne olduğunu çoğunlukla anlayabilirler, taşınma işlemi yapılırken hasta bu plana dahil edilmeli ve gideceği yer daha önceden kendisiyle ziyaret edilmelidir. Ciddi anlamda aklı karışmış hastalarda olayı anlatmak zorlaşacağı için taşınma işleminin en kısa sürede gerçekleştirilmesi en uygun çözümdür.
. Eğer okuyabilen, önerilenleri anlayıp takip edebilen biri kaybolursa ona bu durumda kullanması için cebinde taşıyabileceği bir kart verilebilir. Kart üzerindeki önermeler basit olmalı ve hatırlatmalar içermelidir, “Sakin ol ve olduğun yerden uzaklaşma”, “Evi ara” ve bir telefon numarası yazılabilir. Farklı kartlar farklı amaçlar için kullanılabilir.
Gezinme hafıza problemi olan hastanın yeni bir ortamda yolunu bulmayı öğrenememesi yüzünden de olabilir. “Eve” gitmeye kararlı olabilir. Çevresi ona bir anlam ifade etmez. Düzenli, az eşyalı ve eşyaların yerinin değişmediği, değişmeyen, güvenli bir ortam hazırlayın.
. Hastanın evinde çok büyük değişiklikler yapmayın. Küçük bir değişiklik bile odasını ya da binayı tanımamasına neden olur.
. Şayet bakımı için hastanın evini değiştirme zorunda kalındı ise hatırlanan eski alışkanlıklar şu anda yaşananlarla karışabilir. Eski bir arkadaşını ya da köpeğini arıyor olabilir. Çevreyi onun ihtiyacına göre yeniden düzenleyin ve bunun sürekliliğini sağlayın. Eski tanıdık, anısı olan eşyaları, fotoğrafları, büyük saat ve takvimleri rahat görülebilecek yerlere koyun. Günler geçtikçe takvimi işaretleyin. Kahvaltıda günlük yapılacak işlerin listesini hasta ile birlikte yapın ve not alma tahtasını onun görebileceği yere koyun.
. Hastada iç saat bozulduğu için düzenli giden günlük faaliyetler zamanı anlamasında faydalı olur.
. Kapıların üzerinde resimler, tuvalet ve yatak odasını gösteren işaretler, küçük notlar koymak hastanın yolunu bulamama endişesini azaltır.
. Evdeki insanların kimler olduğunu, neler olup bitiğini ve ne yapması gerektiğini tekrar tekrar hatırlatın.
. Hastanın demansı hafif bir şiddette ise, okuyabiliyor ve işaretleri takip edebiliyorsa cebine üzerinde basit talimatlar olan bir kart koyun ve kaybolursa okumasını söyleyin. “Sakin ol. Uzaklaşma, evi ara, telefon et..”
11
. Üzerinde hastanın adı ve soyadı ve sizin telefon numaranız ile “hafıza kaybı var” yazan bir künyeyi bileğine takmak kaybolduğunda ciddiye alınmasını sağlar, kötü muamele görmez.
. Kalp rahatsızlığı gibi ciddi bir rahatsızlığı varsa üzerinde bu tıbbi bilgileri taşıyan künye takması, cebinde isim, adres, telefon numaralarını içeren bir kart olması ya da giysilerinin içine bu bilgileri içeren bir etiket dikmek yardım almasını kolaylaştırır.
. Evde sık sık volta atma, susuz kalmaya neden olur. Susuz kalmamasına dikkat edin.
. Huzursuzluğu arttırabilecek kafeinli içecekleri azaltın.
. Evden kaçmasına neden olabilecek aşırı uyarıcıları ve gürültüyü azaltın.
. Eve gitmek istiyorsa araba ile dolaştırın, birkaç sokak yürütün veya birlikte bir yerlere gidip bir şeyler yiyin.
. Çatışmaya girmekten, fiziksel güç kullanmaktan ya da azarlamaktan kaçının. Dikkatini başka yöne çekmeye çalışın ya da beraber dolaşın.
. Gitme zamanının geldiğine inanmasına neden olan palto, şapka, ayakkabı, çanta gibi onu tetikleyebilecek nesneleri ortadan kaldırın.
. Hastanın evden çıkıp gitmesine karşı evinizin güvenlik önlemlerini arttıracak yöntemler düşünün. Üstüne basıldığında alarm veren paspaslar kullanın, Dışarıya açılan kapıya çıngırak, anahtarla açılan kilitli sürgüler, çocuk kilitleri ve hastanın erişemeyeceği yükseklikte normal sürgüler takın. Pencerelere de kilitler takın.
. Komşularınıza hastanın hastalığı hakkında bilgiler verin ki alışılmadık bir davranışta yardımcı olabilsinler ve sizi uyarsınlar.
. Ev içinde dolaştığı yollar ya da odalarda ayağının takılıp düşmesine neden olabilecek nesneleri ortadan kaldırın.
. Halıları ve kilimleri yerlere sabitleyin ve yerleri cilalamayın. Mutfak aletleri,ilaçlar ve temizlik ürünleri gibi tehlikeli olabilecek her şeyi kilit altında tutun.
. Hastanın hareketlerini engelleyebilecek gereksiz eşyaları, elektrik kablolarını, keskin kenarlı mobilyaları ortadan kaldırın. Duvardaki gevşek prizleri sabitleyin ve prizlere çocuk kilidi takın. Tıraş makinesi, saç kurutma makinesi, elektrikli ısıtıcı gibi aletleri banyodan kaldırın.
Evde amaçsız dolaşmanın gerçekten sorun yaratıp yaratmadığını düşünün. Değiştirilmesi gerekmeyebilir. Bu konuda hastanın hevesini kırmak yerine çevreyi daha güvenli bir hale getirebilirsiniz.
. Tehlikeli merdiven boşluklarına açılan kapıları kilitli tutun.
. Ev dışında güvenli bir dolaşma alanı yaratmak için bahçenizin etrafını, kapısını kilitlenebilir bir çitle çevirin.
Uyku Bozuklukları ve Gece Gezintisi
. Belirli bir yatma zamanı oluşturmaya ve bunu sürdürmeye çalışın.
. Hastaya yatma zamanının geldiğini bildirin. Karşısında esneyin, gerinin, “uykum geldi” , deyin, ışıkları beraber söndürün ve bunu bir yatma zamanı adeti haline getirin.
. Hastanızı yatmadan önce tuvalete gönderin.
. Hastanıza günün ileri saatlerinde uyku düzenini bozacak kafeinli içecekler ve içki vermeyin.
. Yatmadan önce yüksek sesli, uyarıcı televizyon programlarından kaçının. Yatıştırıcı bir müzik dinletmeyi deneyin.
. Yatmadan önce ertesi günün programından söz etmeyin. Hasta zamanı karıştırdığı için endişelenmeye başlayabilir.
12
. Nereyi tercih ediyorsa orada uyumasına izin verin. Yataktan düşüyorsa yer yatağı yapın. Gündüz yapılan fiziksel aktiviteler, egzersizler ve uzun yürüyüşler gece uykusunun düzenli olmasını sağlar, gündüz yapılan şekerlemeler gece uykusunu bozar. Gündüz uykusunu kısıtlayın, aktif ve uyanık tutmaya çalışın.
. Huzursuzluk veya uyku problemlerine neden olabilecek bir ilaç değişikliği olup olmadığını düşünün ve doktorunuzla konuşun.
. Yatak odasının rahat olmasına dikkat edin. Odanın çok sıcak ya da çok soğuk olması, yatağının rahatsız olması, çok fazla ışık, rahat olmayan giysiler, uykusuzluk yaratır.
. Hasta gece ile gündüzü ayırt edemediği için uyuyamıyorsa kalın ve koyu renkli perdeler kullanarak gece olunca odanın karanlık olmasını sağlayabilirsiniz.
. Hasta gece kalkarsa onunla yumuşak ve sessizce konuşun, ona hala gece olduğunu ve yatağa dönmesi gerektiğini söyleyin.
. Geceleri kalkıp dolaşıyorsa evdeki olabilecek tehlikeleri gözden geçirin ve gece evde dolaşmasını güvenli hale getirin. Yatak odasını onun emniyetli bir şekilde hareket edeceği şekle getirin. Pencere, balkon, dış kapıya kilit sistemi kurun.
. Geceleri hastanın yatak odası ile banyo arasında ve evin zor görülen kısımlarında sürekli yanan bir ışık bırakın.
. Mobilyaların yerlerini sürekli değiştirmeyin. Kenarlarına yansıtıcı bantlar koyun, sivri köşeli mobilyaları ortadan kaldırın. Radyatörleri sabitleyin. Dağınık eşyaları. Elektrik kablolarının döküntülerini ortadan kaldırın. Ocağın fişini çekin, gazını kapatın.
Bağımlı olmak – Takip Etmek
. Her şeyin yolunda olduğuna dair sık sık güvence verin.
. Taleplerini uygun ve kabul edilebilir bir şekilde yerine getirin. Yaratıcı olun ve eğlenmeye çalışın.
. Hayır kelimesini kullanmaktan kaçının.
. Hemen döneceğiniz konusunda güven telkin edin. Zaman kavramları ve hafıza bozulduğu için hemen döneceğinizi hatırlamaz ve onu terk ettiğinizi zanneder. Bazen bir saati kurarak saat çalınca döneceğim deyin.
. Ona sakinleştirici etkisi olan nesneler ( tüylü bir oyuncak hayvan , tüylü bir battaniye veya bir fincan bitki çayı) verin veya sakinleştirici bir müzik çalın.
. Onu meşgul edecek bir aktivite bulun. Halıları katlamak,yer süpürmek, bahçe işleri veya yün dolamak gibi. Tekrarlayıcı bir iş ya da dikkatini odaklayabileceği meyve çerez verebilirsiniz.
. Yanında olmadığınız zaman anksiyetesini yatıştırmaya nelerin yardımcı olacağını tespit etmeye çalışın.
. Yanında olmadığınız zaman güvendiği birinin yanında kalmasını sağlarsanız peşinizden gelmeden gitmenize izin verir.
. Kendinize zaman ayırın ve dinlenin.
Utandırıcı Ya da Tuhaf Davranışlar.
. Davranışı şaşırtıcı, tuhaf bulsanız bile sakin kalmaya ve aşırı tepki vermemeye çalışın. Aşırı tepkinizden dolayı şaşırabilir, tedirgin olabilir ya da agresif davranabilir. Ani duyguların değişikliği, gerçekleşmiş bir olaya gösterilen tepki olmadığından kişisel olarak değerlendirmeniz gerekir.
. Hastayı sakin bir şekilde ortamdan uzaklaştırın ve dikkatini başka bir yöne çekin. Fakat davranışınızın hasta tarafından bir karşı koyma olarak algılanmaması için de dikkatli olmalısınız.
. Hasta davranışının tuhaf olduğunun farkında değilse ya da ne söylemeye çalıştığınızı anlamıyorsa uzaklaşmaya ya da davranışlarını durdurmaya çalışmanıza itiraz edebilir.
13
. Hastanın sevdiği bir yere gitmek, bir şeyler yapmak, yemek içmek gibi şeylere dikkatini çekebilirsiniz.
. Davranış utanç verici de olsa şayet çevrenizdeki kişileri hastalıktan haberdar edebilirseniz çıkacak sorunları önleyebilirsiniz.
. Duygularınızı ve sıkıntılarınızı benzer deneyimleri olan kişilerle paylaşmak sıkıntınızı hafifletir hatta eğlenceli yanını da görebilirsiniz.
. Bu davranışları önlemek için hastanın neden böyle davrandığını açıklayabilecek örnek teşkil eden bir neden bulmaya çalışın. Tuhaf davranışın bir sebebi olabileceği gerçeğini anlarsanız daha az utanır ve sorunun ortaya çıkmasını önler ya da durdurabilirsiniz.
. Bu davranış hangi insanların yanlarında ve günün hangi saatinde ortaya çıkıyor.
. Bu davranışın ona göre özel bir anlamı var mı? Örneğin bu davranıştan sonra altına kaçıran hasta tuvalete gitme ihtiyacını bu davranışı ile anlatıyor olabilir. Örneğin çantasının çalınmasından korkuyorsa bütün gün elinde tutabilir.
. Hasta da kendi duygularından yorulabilir hatta korkabilir, örneğin kahkahasının neyin başlattığını unutabilir. Davranışının neye bağlı olduğunu araştırmaktan çok hastayı rahatlatmalı, destek vermeli, bu ani ruh değişiklikleri sizin yaptığınız ya da yapmadığınız şeylere bağlı olmadığı için kendinizi sorumlu tutmamalısınız.
Uygunsuz Cinsel Davranış
. Uygunsuz cinsel davranış hastanın dürtü kontrol duygusunun kaybolmasına, cinsel isteklerini ifade edememesine, kişiyi bir başkası ile karıştırmasına ya da sadece dokunma, güven ve yakınlık aramasına bağlı olabilir.
. Hasta fazla kalın giyindiği için terlediğinden soyunur. Amacı teşhircilik değildir.
. Beyindeki oluşan hasar cinsel aktiviteyi sık sık ve uygunsuz biçimde istemesine yol açabilir.
. Giysilerini çıkarması ya da eteğini kaldırması tuvalete gitme ihtiyacından olabilir fakat tuvaletin yerini unutmuştur. Ya da giysileri rahatsız etmiş olabilir.
. Giysilerinin rahatsız olması ve uykusunun gelmesi gibi nedenlerle soyunmak isteyebilir.
. İdrar yolu enfeksiyonları, kaşıntı, mantar gibi rahatsızlıklar genital bölgeyi elleme ihtiyacı doğurabilir.
. Hasta kendini tatmin ederken, mastürbasyon yaparken bulunursa üzüldüğünüzü belli edecek şekilde davranmak ya da rahatsız olduğunuzu göstermek öfkeye neden olabilir. Mastürbasyon beyin hasarına bağlıdır. Hasta sosyal terbiyesini unuttuğu için sadece kendisini iyi hissettiği bir şeyi yapar. Bu davranışı kendisini canlandırmak için bulduğu bir ol olabilir. Hasta kıyafetlerinin tümünü çıkarmış ve çıplaksa; sakin bir şekilde hastaya bir bornoz getirin ve giymesi için ona yardımcı olun. Uygun bir şekilde hastayı ayrı bir yere ya da bir odaya alın. Hastanın dikkatini başka bir yere çekin.
. Demansı olan bir baba kızına uygunsuz davranışta bulunduğunda bu ensest bir ilişki olarak değil, karısı ile kızını karıştırması olarak değerlendirin. Kız annesinin gençliğine benzer. Hasta geçmişi bugünden daha net olarak hatırlar. Bu davranış onun karısını, evliliğini hatırladığını gösterir.
. Kendinden küçük çocuklara teşhir varsa sizin tepkiniz daha çok çocuk üzerinde zarar oluşturur. Sakin olun, şoka uğradığınızı ya da canınızın sıkıldığını belli etmeyin. “O hasta nerede olduğunu, ne yaptığını unutuyor” deyip hastayı uzaklaştırın. Hastanın başkalarını şoka uğratmak gibi bir niyeti yoktur. Dürtü kontrolünü kaybettiğinden, hangi davranışların toplumda kabul göreceğini hangisinin görmeyeceğini bilemediğinden bunun uygunsuz bir davranış olduğunu fark edemez.
. Hastanın yakınlık ve fiziksel şefkate ihtiyacı vardır. Çok fazla uyarıcı olmamak kaydıyla dokunmayı arttırın. Sırtını ovun, ellerine krem sürüp, masaj, manikür yapın, saçını tarayın.
14
. Dokunabileceği tüylü oyuncaklar, kumaş parçaları, sünger toplar gibi nesneler verin.
. Size istemediğiniz yaklaşımlarda bulunursa (Cinsel aktivite gibi) kendinizi koruyun. Sakin ama kararlı bir tepki verin. Tepkinizde aşırıya kaçmayın ve yüzleşmeyin. Hasta sakinleşene kadar odayı terk edin.
İnatçılık
Hastanın sınırlarının sınırlarını bilin. Yapamayacağı şeyler istemeyin. Yapabileceği şeyler bulun.
. Hasta bir şeyi yapmayı reddederse geri adım atın ve daha sonra farklı bir yaklaşım kullanarak tekrar deneyin. Esnek olun. Genellikle hiçbir şeyin hemen yapılması gerekmez. Sizin duruma uyum gösterme yeteneğiniz hastanızdan daha fazladır.
. Zor işleri yaparken günün ona en uygun zamanını seçin. Hastanın en uyanık olduğu zamanlarda ya da uyanık olmadığı zamanlarda yapın. Örneğin banyosunu uyandıktan sonra değil de kahvaltıdan sonra yaptırabilirsiniz.
. Veya belki tam tersi iyi sonuç verir. Zor işleri hastanın uyku sersemi olup size karşı direnemeyeceği zamanlarda yapmak daha kolay olabilir.
. Hasta için zor sizin için basit olan işi yapmak istiyorsanız niyetinizi önceden söylemek onu endişelendirebilir. Yapılacak işler konusunda doğal davranın. Evin içinde dolaşırken banyoda duruverin ve “Benimle gel” deyin. Bu basit cümle ona banyo yaptırmak istediğinizi açıklamaktan çok daha fazla işe yarayabilir.
. Evet veya hayır şeklinde cevaplanabilecek sorular (banyo yapmak ister misin) yerine “Banyo zamanı” deyin.
. Olumlu pekiştiriciler kullanın örneğin banyo yaptıktan sonra hastanın çok sevdiği bir şeyi beraber yiyeceğinizi söyleyin ve sözünüzü yerine getirin.
. İşleri eğlenceli bir hale getirin. Şayet yüzünüzde endişeli bir ifade varsa hasta hoş olmayan bir tecrübe beklentisi içine girip buna göre davranır.
. Yorgun olduğunda ondan bir şey istemeyin.
. Yapacağınız işleri kolaylaştırın. Her şeyi tek tek yapın. Ona zor gelen kısımları siz yapın. Telaşlandırmayın, tartışmayın. Sakin ve güven verici konuşun. Yavaş ve sessiz hareket edin. Basit tek sözcüklü emirler verin ve her bir adımı açıklayın.
. Aşırı sinirli ve inatçı ise ağrısı olup olmadığına bakın. Kızdığınızı ve sinirlendiğinizi belli etmeyin. Elini tutun, onu okşayın sakinleştirin. Durumu anladığınızı ve onu hala sevdiğinizi söyleyin.
. İşleri hep aynı saatte ve hep aynı şekilde yapın. Yaparken onun sevdiği şarkıları söyleyin.
Haykırma, Beddua Etme
. Olayları kişisel olarak değerlendirmeyin. Öfkeyle tepki vermeyin.
. Hastayı nazik ve sakin bir şekilde rahatlatın. Onu bulunduğu yerden uzaklaştırın.
. Tekrar tekrar böyle bir durum yaşamamak için olayın nedenini arayın. Nerede olduğunu, ne yapması gerektiğini, tanıdığı şeylerin, tanıdığı çevrenin nerede olduğunu bilememek korku yaratır. Tanıdık bir çevre isteği (eve gitmek istiyorum) veya geçmişteki tanıdık kişiler için kaygı duyması (çocuklarım nerede) davranışlarının bakıcı tarafından engellenmesi, tokatlanması, bağırılması, itilip kakılması, bağlanması, kısaca hastaya kötü davranılması haykırma , beddua etme gibi davranışlara sebep olabilir.
. Bağırmasının nedeni ağrı da olabilir fakat ağrının nedenini kelimelerle anlatma yeteneğini kaybetmiştir. Yüz ifadesi ve vücut diline dikkat etmek gerekebilir.
15
ALZHEİMER HASTALARI İÇİN GÜVENLİ BİR EV ORTAMI SAĞLAMA
Alzheimer hastanızı ev ortamında bakarken çevreyi güvenli bir hale getirmelisiniz. Kazaları önlemek için tedbirler almalısınız.
. Bir bakıcı olarak kendinizi hastanızın yerine koyun ve olabilecek tehlikeli durumları değerlendirin. Evde bakım vermenin en önemli yönü, hastaya güvenli, emniyetli bir ortam sağlamaktır.
. Hastalığın çeşitli dönemlerinde sevilen bir kişi tarafından gösterilecek olan davranışlara uyum gösterme gayretinden çok, ev ortamına uyum göstermek çok daha kolay olacaktır. Ev ortamında gerekli değişiklikleri yapma sadece fiziksel yaralanma tehlikesini azaltmayabilir, aynı zamanda hem hasta hem de bakıcısının stresini azaltabilir.
Güvenli Bir Ev Ortamı Nasıl Yaratılır?
. Demanslı bir hasta emniyetli ve emniyetsiz araçlar arasında ki farkı anlayamayabilir. Hasta için tehlikeli olabilecek araç, gereç içeren yerlere açılan kapıları ya da bulundukları dolapları kilitlemek gerekir.
mutfaktan uzaklaştırmak elektrikten kaynaklanabilecek tehlikeleri azaltır. Bilişsel fonksiyonları azalmış bir hastayı mutfakta yalnız bırakmamak gerekir. Kazalardan korunmak için bıçakları ve yemek pişirme araçlarını güvenli bir yere koymak gerekir.
. Buzdolapları gıda bozulması açısından sık sık kontrol edilmelidir. Alzheimer hastaları; hastalığın orta ve ileri evrelerinde taze ve bozuk gıdalar arasında ayırım yapamazlar. Tat ve koku duygusu ilaçlar ve hastalık nedeniyle azalmış olabilir. Hastaların bozuk gıdalardan uzak tutulması oldukça önemlidir.
. Araba anahtarları, evin araç ve gereçlerinin bulunduğu yerlerin anahtarları iyi saklanmalıdır.
. Ev dekorasyonu olarak kullanılan halı ve kilimlere dikkat edilmelidir. Hastalar halı ve kilimlerin kenarlarına takılıp düşebilirler. Tehlikeli olabilecek bu gibi durumlar için dikkatli olunmalıdır. Hastalar, evin dekorasyonunun değiştirilmesinden rahatsız olabilirler. Bu durum hastaya nazikçe anlatılmalı tehlikeli görülen eşyalar ortadan kaldırılmalıdır.
. Alzheimer hastaları görme sorunları yaşayabilirler. Derinlik algılaması, aynı zamanda renkleri ayırma yeteneği hastalığın evrelerine göre azalabilir. Bu yüzden özellikle merdiven inip çıkarken dikkatli davranılmalıdır.
Alzheimer hastası için bir ev ortamı hazırlandığında düşünülmesi gereken en önemli şeylerden biri hastanın evden kaçışını önlemek olmalıdır. Diğer yandan onun için kullanım alanları yaratmak ve hastaya zarar verecek alet ve edevatı ortadan kaldırmak da hastaya güvenli bir ortam sağlayacaktır. Hasta için tehlikeli alanlar ev içinde olabilir, özellikle mutfak ve banyodaki araçlara dikkat edilmelidir.
BU BİLGİLER ÇEŞİTLİ KAYNAKLARDAN DERLENMİŞTİR